Arbocatalogus Afvalbranche

Dé arbostandaard voor alle bedrijven in de afvalsector!
Laatst gewijzigd op: 9 februari 2023, 14:43 uur -- Afvalbranche
Overeenstemming tussen werknemers en werkgevers

Biologisch actief stof (B)

Printvriendelijke versieAls e-mail versturenPDF document
Beschrijving van het risico 

Bij het bewerken van huishoudelijk en bedrijfsafval komen medewerkers in contact met biologisch actief stof, vooral bij het verwerken van swill (restaurantafval), het handmatig sorteren van afval, en ook bij het storten, verkleinen, zeven en overslaan van afval. De werkgever moet maatregelen nemen om blootstelling aan biologisch actief stof te voorkomen of te beperken indien de blootstelling eraan te hoog is. Bij de afvalbewerking is het niet mogelijk om blootstelling aan biologisch actief stof geheel te voorkomen, wel kan de blootstelling worden geminimaliseerd en zodanig worden beperkt dat werknemers geen nadelige gezondheidseffecten van het stof ondervinden.

Definitie

In de afvalbranche is 'biologisch actief stof' een verzamelnaam voor deeltjes die in de lucht zweven waaraan zich verschillende componenten kunnen hechten, zoals chemische verbindingen, restanten van micro-organismen (endotoxinen en mycotoxinen) en andere organische oorsprong, en mogelijk levende micro-organismen (formeel biologische agentia genoemd); micro-organismen zijn bacteriën, virussen, schimmels en gisten.

Blootstelling

De samenstelling van stof is ondermeer afhankelijk van het type afval en de opslagduur van het afval. De groei van de micro-organismen wordt voornamelijk gestimuleerd door de aanwezigheid van water, voedingsstoffen, en een gunstige temperatuur. Daarnaast spelen tijd, licht, zuurstofgehalte en de zuurgraad een rol. Een belangrijke voorwaarde om aan micro-organismen te worden blootgesteld is dat er een transportmedium aanwezig is. Transportmedia zijn dampen, vloeistofdruppels, vocht, vuil en stof. De volgende ziekteverwekkende micro-organismen zijn in afval te verwachten: Campylobacter, Salmonella, Toxocara canis, Toxoplasma Gondii, de schimmelssoorten Penicillium en Aspergillus, Yersina, Tetanus en micro-organismen uit dierlijk weefsel, dierlijke bijproducten, dierlijke faeces van huisdieren, groentenresten, fruitafval, tuinafval, voedselresten en dergelijke en uiteraard micro-organismen die behoren tot de productieprocessen van een afvalontdoener.

Handelingen met blootstelling

Verschillende afvaltypen worden gescheiden ingezameld zoals klein chemisch of gevaarlijk afval en organisch afval, blik- en glasafval en oud papier. Elk type afval kan bij de verwerking ervan specifieke gezondheidsrisico’s meebrengen ten aanzien van endotoxinen en micro-organismen die zich in specifieke afvalstromen bevinden (onderstaande afvalstromen zijn mede gebaseerd op: bijlage 2 van AI-blad-9 Biologische agentia):

  • Plastic, Metaal en Drankkartons (PMD)
    Uit gescheiden inzameling van PMD of nascheiding met een sorteerinstallatie voor verpakkingsmateriaal ontstaan verschillende fracties verpakkingsmateriaal zoals kunststof verpakkingen, metalen verpakkingen en drankkartons. Bij het handmatig behanden van deze afvalfracties in sorteerinstallaties is het belangrijkste risico het oplopen van een infectie door snij- of prikverwondingen. De bron van biologische agentia in dit materiaal zijn de hoge concentraties schimmels, bacteriën, endotoxinen en stof die in drank- en voedselresten ontstaan.
  • Glas en blik
    Glasafval wordt (handmatig) gesorteerd op kleur. Papier van blikken wordt handmatig verwijderd. Het belangrijkste risico voor verwerkers van glas- en blikafval lijkt infectie van bij het werk opgelopen snijwonden te zijn. Van infecties zijn voedselresten de belangrijkste bron.
  • Oud papier
    Bevuild papier en karton kunnen hoge concentraties micro-organismen bevatten, met name Gram-negatieve bacteriën waarbij blootstelling aan endotoxinen relevant is.
  • Restafval
    De belangrijkste bronnen van micro-organismen zijn wegwerpluiers, faecaliën van huisdieren (honden en katten) en voedselresten die zijn achtergebleven in verpakkingsmateriaal. Dit kan resulteren in hoge concentraties schimmels, bacteriën, endotoxinen en stof naast de potentiële aanwezigheid van injectienaalden en andere scherpe voorwerpen met kans op prikaccidenten.
  • Afval van dierlijke herkomst (destructiebedrijven)
    Werknemers die betrokken zijn bij het transport en de overslag van kadavers kunnen worden blootgesteld aan diverse ziekteverwekkers zoals miltvuur, brucellose, Q-koorts, vlekziekte, streptokokkenmeningitis, maagdarmklachten als gevolg van besmetting met darmpathogenen en ringworm, maar direct contact met de kadavers wordt effectief beheerst door mechanisatie van de werkzaamheden.
  • Ziekenhuisafval met humaan materiaal
    Blootstelling aan ziekenhuisafval met menselijk materiaal dat bijvoorbeeld bij operaties verwijderd weefsel, humane celkweken, met bloed gecontamineerde injectiespuiten, gebruikt verband en dergelijke is niet te verwachten omdat dit afval in lekvrije vaten naar een speciale verwerkingsinstallatie voor ziekenhuisafval wordt getransporteerd.

Functies met blootstelling

De momenten waarop tijdens de bewerking blootstelling aan biologisch actief stof kan plaatsvinden zijn:

  • bij storten van afval op de verwerkingslocatie
  • rondom specifieke machines waaronder verkleiners, luchtscheiders en zeven
  • aersolvorming bij verneveling van water om stofverspreiding te voorkomen
  • verlading van eindproducten in containers en vrachtwagens
  • acceptant bij controleren van en monstername uit aangevoerde vracht afval
  • medewerker buitenterrein langdurige blootstelling
  • shovelmachinist, kraanmachinist bij incidentele, kortdurende handelingen buiten de cabine
  • operator schredder zonder cabine langdurige blootstelling
  • handmatig sorteerder van diverse afvalstromen
  • handpicking sorteerband zonder cabine langdurige blootstelling, die hoog is bij het verwerken van bouw- en sloopafval
  • uitblazen en vervanging van stoffilters van arbeidsmiddelen en installaties
  • onderhoudspersoneel van arbeidsmiddelen en voertuigen en installaties waaronder afzuiginstallaties en stoffilters in hallen
  • analist monster van aangevoerd afval

Tevens is (secundaire) blootstelling mogelijk bij het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen en werkkleding, onzorgvuldig gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, onvoldoende onderhoud van persoonlijke beschermingsmiddelen, niet ontsmetten of reinigen van werkkleding, bij verplaatsen van vervuilde werkkleding naar schone ruimtes, contact met andere medewerkers en dergelijke.

Gezondheidseffecten

De blootstelling van medewerkers is met name via inademing van stof en in mindere mate via huidopname. Biologisch actief stof moet dus niet in de ademzone voorkomen. Stof dat wordt ingeademd kan effecten in de luchtwegen geven, zoals ontstekingen of allergische reacties. Als het stof op de huid terecht komt, kan het infecties aan de huid veroorzaken en eczeem-achtige klachten geven.

Omdat de mens voor alles dat het lichaam binnendringt natuurlijke afweermechanismen heeft, zal niet elk contact met biologisch actief stof tot gezondheidseffecten leiden. Belangrijke factoren hierbij zijn de hoeveelheid stof, de samenstelling van het stof en de mate waarin deeltjes die aan het stof gehecht zijn ziekmakend vermogen hebben. De kans op gezondheidseffecten is bij een neerwaarts gerichte luchtstroom (zogenoemde down-flow ventilatie) en bij werkzaamheden in de buitenlucht lager dan in een hal vanwege de vermenging met schone lucht.

Welke maatregelen zijn verplicht?

De werkgever is verplicht om de blootstelling aan biologisch actief stof te beoordelen. Indien de blootstelling te hoog is, is het verplicht om maatregelen te nemen om de blootstelling te beheersen. Een zeer effectieve maatregel is het Gebruiken van een overdrukcabine op mobiele arbeidsmiddelen. Bij zorgvuldig gebruik en periodiek onderhoud geeft de overdrukcabine voldoende bescherming tegen blootstelling aan biologisch actief stof. Daarnaast zijn ook onderstaande maatregelen verplicht; klik voor de inhoud van de betreffende maatregel in de tabel geheel onderaan op deze pagina:

  • Beschrijven biologisch actief stof en maatregelen in RI&E
  • Voorlichten over biologisch actief stof
  • Paragraaf Wat is verplicht? van Dragen werkkleding op het bedrijfsterrein en in installaties
  • Bieden goede sanitaire voorzieningen
  • Verbieden van roken, drinken en eten tijdens het werk
  • Vermijden van stof aan de bron
  • Aanbrengen van afgezogen omkasting
  • Afschermen van transportbanden
  • Ventileren van hallen
  • Minimaliseren blootstelling van werknemers
  • Aanbieden van vaccinatie hepatitis A, hepatitis B en tetanus
  • Medisch behandelen na prik- of snij-incident

Bij ongeval of incident met biologisch agens van categorie 3 of 4 dat kan leiden of heeft geleid tot besmetting van een werknemer:

  • Zo spoedig mogelijk melding aan Inspectie SZW doen

Bij gebruik van arbeidsmiddelen zoals shovels en compactors:

  • gebruiken van overdrukcabine op mobiele arbeidsmiddelen

Bij handmatig sorteren van afvalstromen:

  • toepassen van sorteercabine

Indien direct contact met afval mogelijk is:

Voor de beheersing van de legionellabacterie:

Indien persoonlijke beschermingsmiddelen noodzakelijk zijn om de blootstelling voldoende te beheersen:

  • Gebruiken adembeschermingstofblootstelling
  • Gebruiken persoonlijke beschermingmiddelen
  • Voorlichten over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen

Indien van toepassing:

Wet en regelgeving 
Meer informatie 

Selecteer in de tabel een maatregel om te bekijken, of maak een selectie voor een printervriendelijke versie of om als PDF op te slaan.

RisicoMaatregelenArbeidshygiënische Strategie
Biologisch actief stof (B)
Beschrijven biologisch actief stof en maatregelen in RI&EWettelijke verplichting
 
Bieden goede sanitaire voorzieningenWettelijke verplichting
 
Geven werkinstructieWettelijke verplichting
 
Verbieden roken, drinken en eten tijdens werkWettelijke verplichting
 
Voorlichten over biologisch actief stofWettelijke verplichting
 
Voorlichten over persoonlijke beschermingsmiddelenWettelijke verplichting
 
Vermijden stof aan de bronBronmaatregelen
 
Aanbrengen afgezogen omkastingTechnische maatregelen
 
Afschermen transportbandenTechnische maatregelen
 
Gebruiken overdrukcabine op mobiele arbeidsmiddelenTechnische maatregelen
 
Toepassen sorteercabineTechnische maatregelen
 
Ventileren hallenTechnische maatregelen
 
Aanbieden vaccinatieOrganisatorische maatregelen
 
Dragen werkkleding bedrijfsterrein en installatiesOrganisatorische maatregelen
 
Medisch behandelen na prik/snij-incidentOrganisatorische maatregelen
 
Minimaliseren blootstelling werknemersOrganisatorische maatregelen
 
Gebruiken adembescherming stofblootstellingPersoonlijke beschermingsmiddelen
 
Gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelenPersoonlijke beschermingsmiddelen
MaatregelenArbeidshygiënische Strategie
Risico Biologisch actief stof (B)
Beschrijven biologisch actief stof en maatregelen in RI&EWettelijke verplichting
Bieden goede sanitaire voorzieningenWettelijke verplichting
Geven werkinstructieWettelijke verplichting
Verbieden roken, drinken en eten tijdens werkWettelijke verplichting
Voorlichten over biologisch actief stofWettelijke verplichting
Voorlichten over persoonlijke beschermingsmiddelenWettelijke verplichting
Vermijden stof aan de bronBronmaatregelen
Aanbrengen afgezogen omkastingTechnische maatregelen
Afschermen transportbandenTechnische maatregelen
Gebruiken overdrukcabine op mobiele arbeidsmiddelenTechnische maatregelen
Toepassen sorteercabineTechnische maatregelen
Ventileren hallenTechnische maatregelen
Aanbieden vaccinatieOrganisatorische maatregelen
Dragen werkkleding bedrijfsterrein en installatiesOrganisatorische maatregelen
Medisch behandelen na prik/snij-incidentOrganisatorische maatregelen
Minimaliseren blootstelling werknemersOrganisatorische maatregelen
Gebruiken adembescherming stofblootstellingPersoonlijke beschermingsmiddelen
Gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelenPersoonlijke beschermingsmiddelen